I. LUẬN VỀ HÀNH MỘC

Tính chất của Mộc luôn vươn lên cao không ngừng, nếu Mộc có khí thế mạnh, Kim có thể tùy ý sử dụng Mộc (Mộc mạnh dùng Kim làm Hỷ thần khắc chế), Mộc có Kim, sẽ vươn cao vươn xa; Mộc vốn thích Thổ mạnh, vì Thổ mạnh cội rễ của Mộc vững chắc (cây được đất vun bồi rễ chắc vững). Nếu Thổ ít Mộc có mối lo cành lá xum xuê nhưng cội rễ yếu ớt. Mộc sống nhờ Thủy, Thủy vừa phải, Mộc được thấm nhuần, Thủy quá nhiều Mộc trôi nổi (nước nhiều thì cuốn theo cây).

Giáp Tuất và Ất Hợi là nguồn cội của Mộc, Giáp Dần và Ất Mão là quê hương của Mộc; Giáp Thìn và Ất Tỵ là chỗ sinh của Mộc; đó là những cung giúp Mộc sinh trưởng, các cung Giáp Thân, Át Dậu, Mộc bị khắc; ở cung Giáp Ngọ, Ất Mùi Mộc tự chết (các cung trên dùng Thiên can phối với Địa chi luận về số mệnh của Mộc); ở cung Giáp Tý, Ất Sát, Kim khắc Mộc (nạp âm Ngũ hành của Giáp Tý và Ất Sửu thuộc Kim, khắc chế Mộc ở Thiên can (Giáp và Ất thuộc Mộc), nên Kim khắc Mộc), tất cả các cung này (Giáp Thân, Ất Dậu, Giáp Ngọ, Ất Mùi, Giáp Tý, Ất Sửu) đều làm chết Mộc (Tử Mộc).

Sinh Mộc (Mộc sống) được hỏa tốt đẹp, Bính Hỏa hay Đinh Hỏa cũng vậy (vượng cực nên bị tiết chế). Tứ Mộc (Mộc chết) có Kim được đẽo gọt; nếu gặp Canh Kim, Tân Kim ắt Mộc có lợi ích (cây sống) gặp Kim bị tổn hại. Tử Mộc (cây chết) gặp Hỏa bị thiêu cháy (thân nhược Kị thần là Tiết, mệnh yếu kị bị tiết chế); nếu không có gió, việc thiêu cháy Mộc tự chấm dứt, nhưng khí thế của Mộc rối loạn. Nếu Tử Mộc gặp Thủy lại bị hợp hóa nguồn của Mộc (thân nhược Dụng thần là Ấn), khí thế của Mộc mất hết. Nếu Kim và Mộc ngang bằng nhau, tạo thành cách cục Trác luân (Trác: là đốn gỗ, đẽo gọt gỗ). Nếu sinh vào mùa Thu, sẽ bị Kim làm tổn hại, nên Mộc vào mùa Thu có Kỵ thần là Kim mạnh (vào mùa Thu, Kim vượng Mộc yếu, nên kỵ gặp Kim).

Tổng luận, tính chất của Mộc, nếu khí Dương tản mát và thoát ra ngoài, Mộc xum xuê tươi tốt nên tính chất vươn lên cao, khí thế tản mát và thoát ra ngoài, không kềm nén. Còn Kim có khí thế tàn ta, tính chất thu co vào trong, được coi như thuốc trị chứng tản mát và thoát ra ngoài của Mộc. Mộc mạnh, dùng Kim, nhưng không tách rời Thổ, không những có thể sinh Kim, còn có thể vun bồi cho Mộc. Mộc khắc Thổ là Tài, khác hẳn với trường hợp khắc chế của Hỏa đối với Kim, Kim đối với Mộc nhờ vào công dụng tái sinh Mộc của Thổ.

Thủy là Ấn của Mộc, nên Thủy vừa phải sinh Mộc, nếu không Thủy sẽ làm chết sức sống của Mộc. Mộc chia thành hoạt Mộc (cây tươi) và tử Mộc (cây chết). Luận theo phương vị của Trường sinh thập nhị cung, từ cung Trường sinh đến cung Suy (thập nhị cung gồm: Trường sinh, Mộc Dục, Quan Đái, Lâm Quan, Đế Vượng, Suy, Bệnh, Tử, Mộ, Tuyệt, Thai, Dưỡng), Mộc có sức sống mạnh mẽ, từ cung Bệnh, Tử đến Thai, Dưỡng, da số Mộc khô héo, cho nên Giáp Thìn, Giáp Tý, Giáp Dần, Ất Hợi, Ất Mão, Ất Sửu là những cung Mộc sống; còn các cung Giáp Ngọ, Giáp Thân, Giáp Tuất, At Ty, Ất Mùi, chết (tử Mộc). (Trường hợp Giáp Tý, Át Sửu là tử Moc, Giáp Tuất, Ất Tỵ là hoạt Mộc thì về lý, các cung này còn có Mùi trong đó hợp lại, nên nói là tham tạp nạp âm. Hoạt Mộc gặp Hỏa, ắt thành cách cục thông minh (củi lửa cháy sáng). Mộc gặp Kim bị thương tạo thành cột, trụ. Tử Mộc gặp Hỏa bị thiêu cháy, gặp Thủy trôi dat, tuy nhiên trong đó vẫn có sự phân biệt, Mộc mùa Thu thích hợp dùng Kim, Mộc mùa Hạ nên dùng Thủy, xem thêm giải thích sau đây.

Dậu là Mộc Kim và Mộc khắc chế lẫn nhau tạo thành cách cục, có tên là Trác luân (đẽo bánh xe). Cách cục này tốt nhất (Thượng cách). (Trường hợp Thiên can và Địa chi bằng nhau, trong trụ thấy có bốn Mộc, bốn Kim, Lưỡng thần thành tượng hình thành hai Thần), nhưng Mộc sinh vào mùa Thu khí thế đã tận, mùa Thu Kim mạnh nắm quyền, nên tuy Can Chi bằng nhau, Mộc vẫn bị Kim làm tổn thương. Vì vậy, vào mùa Thu, Mộc gặp Kim cần có Hỏa khắc chế (tạo thành hiện tượng có hai Thần, Kim thần và Hỏa thần). Phàm trường hợp Lưỡng thần thành tượng, phải xem khí Nguyệt lệnh để phân biệt mạnh, yếu, không chỉ trong trường hợp của Mộc mùa Thu mà bất kỳ trường hợp nào cũng thế.

Mộc mùa Xuân, lúc này hơi lạnh vẫn còn tàn dư, nếu có Hỏa làm Hỷ thần sưởi ấm cho Mộc, Mộc sẽ tươi tốt hơn. Nếu có thêm Thủy hỗ trợ, sẽ không bị khô héo. Đầu mùa Xuân khí âm còn đậm, trời đất nhiều ẩm ướt, vì vậy không nên có quá nhiều Thủy (nước), nếu không Mộc sẽ bị ngập úng chết rễ, cành khô. Nhưng mùa Xuân, khí Dương của Mộc nóng khô làm rễ khô lá héo nên không thể thiếu Thủy (nước), vì vậy cần có cả Thủy và Hỏa cứu giúp lẫn nhau thì mới tốt.

Mộc là danh từ tượng trưng cho khí hậu mùa Xuân tức khí Dương hỏa.

Luận về những điều thích hợp (nên) và kị (không nên) của Mộc mùa Xuân, có thể chia thành ba giai đoạn thời tiết. Đầu Xuân sau tiết Lập Xuân và trước ngày Vũ Thủy, giữa Xuân sau tiết Vũ Thủy và trước ngày Cốc Vũ, cuối Xuân sau tiết Cốc Vũ.

Trong hai tháng giữa mùa Xuân, lại chia hai giai đoạn trước và sau tiết Xuân phân. Vì giai đoạn đầu mùa Xuân, lúc hơi lạnh còn tàn dư, nếu Mộc có Bính Hỏa sưởi ấm sẽ tươi tốt. Nhưng nếu có Thủy, Mộc khô héo. Trong Bát tự, nếu có Bính Hỏa xuất Can, ở Địa chi có một, hai cung có Thủy phối hợp với Bính Hỏa của Thiên can, có công dụng cứu giúp lẫn nhau. Nếu nhiều Thủy sẽ làm Mộc bị hư rễ, cành héo, tổn hại tinh thần của Mộc, vào đầu mùa Xuân nên chuyên lấy Bính Hỏa làm Dụng thần.

Vào giữa Xuân, khí Dương dần mạnh lên, nên lấy "Thủy, Hỏa" cùng làm Dụng thần. Vào đầu Xuân, lấy Hỏa làm Dụng thần, có thể không có Thủy. Vào giữa Xuân, lấy Hỏa làm Dụng thần, không thể thiếu Thủy. Vào đầu Xuân, dùng Hỏa điều tiết khí hậu chuyên lấy Bính Hỏa làm Dụng thần. Giữa Xuân, lấy Hỏa để cùng Mộc tạo thành cách cục thông minh (củi lửa cháy sáng), Bính và Đinh có cùng công dụng nên sinh Mộc được Hỏa sẽ tươi đẹp.

Cuối Xuân, khí Dương mạnh còn Mộc suy kiệt, không có Thủy không được. Không có Thủy, Mộc sẽ héo, cành khô, dù cho Địa chi trong Bát tự hợp thành Mộc cục, cách cục Khúc trực Nhơn Thọ, nếu không có Quý Thủy trợ giúp, số mệnh cũng không quý. Trên đây luận về trường hợp Xuân Mộc dùng Thủy và dùng Hỏa.

Nếu Thổ nhiều tổn lực, sĩ bạc thì tài của phong phú (nếu người nào có Bát tự hợp với cách cục này, dù phong thủy tổ tiên không tốt, cũng có thể phát tài, chỉ không thể phát quý mà thôi).

Đoạn này luận về trường hợp Xuân Mộc gặp Thổ, Thổ là Tân của Mộc, vào mùa Xuân, Mộc mạnh, Thổ yếu, nhưng đầu Xuân, Mộc còn non nên không thể khắc Thổ, vào cuối Xuân, Thổ vượng, cũng phải đề phòng Mộc gãy đổ (Mộc chết).

Tóm lại, Xuân Mộc gặp Thổ, chỉ nên dùng phối hợp để trợ giúp (như Xuân Mộc lấy Kim, tượng trưng cho Quan Sát làm Dụng thần, chỉ nên dùng Tài sinh thêm, không nên dùng Ản hóa hợp), nếu Thổ ít là Hỷ thần (tốt cho Mộc), nếu Thổ nhiều là Kị thần (tổn hại Mộc), không nên để xảy ra trường hợp khách đoạt ngôi chủ.

Mộc gặp Kim mạnh, Kim mạnh Mộc bị thương tàn khắc phạt (thương tổn khắc chế), người có Bát tự như vậy suốt đời vất vả; nhưng nếu Mộc vượng có Kim lại tốt, được phúc.

Đoạn trên nói về trường hợp Xuân Mộc gặp Kim, đầu Xuân, khí Dương ôn hòa, mặt trời ấm áp, gặp phải khí lạnh lẽo của Kim gọi là Xuân hành Thu lệnh (Mùa Xuân phải theo lệnh của mùa Thu), khí của Mộc tàn tạ, dù Kim và Mộc phối hợp phù hợp, số mệnh đó nếu không bị chết yểu cũng cả đời vất vả, không phải số mệnh tốt.

Vào giữa Xuân, Mộc vượng nên không ngại dùng Kim làm Dụng thần, nhưng vào mùa Xuân, khí thế của Kim yếu, Mộc cứng cáp, nhưng Kim khiếm khuyết, nếu Bát tự chỉ có một Canh Kim nhưng lại có Thổ sinh Kim là mệnh quý. Nếu Bát tự có nhiều Kim làm khí tạp loạn lại có Đinh Hỏa khắc chế, cũng là mệnh quý. Cuối Xuân, Mộc đã già, cần có Canh Kim làm Dụng thần, lại càng nên có Thủy phối hợp mới là mệnh tốt (Thượng mệnh).

Mộc vào mùa Hạ, rễ khô lá héo.

Mùa Hạ là lúc Hỏa vượng, bất luận tháng tư, tháng năm hay tháng sáu, Mộc đều co, bị khô héo. Rất cần Thủy mạnh giúp thấm nhuần Mộc, nên không thể thiếu Thủy, rất kị Hỏa vượng vì mang lại mối họa tự thiêu đốt, điểm rất xấu.

Vào mùa Hạ, tính chất Mộc là khô héo, nên Mộc cần nhất chính là Thủy; nếu Bát tự có Thủy làm Dụng thần là cách cục rất tốt (Thượng cách); dù dùng Ngũ hành khác làm Dụng thần, cũng nên có Thủy trợ giúp. Tháng Tỵ (tháng tư), tháng Ngọ (tháng năm) và tháng Mùi (tháng 6) là cung Bệnh, cung Tử và cung Mộ của Mộc. Sách cổ viết: “Đắc Hỏa tự phần" (Bát tự có Hỏa, Mộc sẽ tự thiêu cháy), lại viết: “At Mộc điệp phùng Hỏa vị, danh vi khí tán chi phụ, cố tối kị vi Hỏa, như Hỏa vượng nhi vô Thủy chế tổng phi Thượng cách, thử ngôn Hạ Mộc kiến Thủy Hỏa nhị thần dã" (nếu trong Bát tự, At Mộc gặp nhiều Hỏa, gọi là cách cục Tán khí chi phụ [Hỏa nhiều làm tản khí của Mộc, Mộc yếu và có nguy cơ bùng cháy] nên Kị thần của Mộc là Hỏa, nếu Hỏa mạnh không có Thủy khắc chế, không thể là cách cục tốt, đây chính là trường hợp Hạ Mộc có hai Dụng thần là Hỏa và Thủy).

Thổ nên mỏng ít, không thể dày nặng, nếu Thổ dày là tai họa. Đoạn trên nói về trường hợp Mộc gặp Thổ, vào mùa Hạ Mộc hết khí nên yếu, nếu gặp Thổ dày không đủ sức khắc chế, lại có thêm mối lo Tài nhiều mệnh yếu, chỉ khi Bát tự hợp thành cách cục Mộc vượng Hỏa nhiều lại không có Thủy khắc chế Hỏa, bất đắc dĩ mới phải lấy một ít Thổ tiết chế khí thế của Hỏa, gọi là cách cục Thực Thần sinh Tài, Thổ mới có ích, nhưng cũng phải có vận khí ở quê hương của Thủy (nước phía Bắc), nếu vận khí ở Đông Nam không có lợi, vì đó là nơi Hỏa và Thổ vượng.

Nếu lấy Kim làm Dụng thần phải có nhiều, không thể thiếu, nếu thiếu nước không có nguồn dễ cạn khô.

Đó là trường hợp lấy Kim làm Dụng thần, Hạ Mộc dùng Kim không phải Kim khắc Mộc, vì vào mùa Hạ, Hỏa đang mạnh, Hỏa vượng làm Kim tan chảy, tuy nhiều nhưng vô ích; nhưng vào mùa Hạ, Mộc không thể thiếu Thủy, Thủy vào tháng Ty (tháng 4), tháng Ngọ (tháng năm) và tháng Mùi (tháng 6) ở cung Tuyệt, cung Thai và cung Dưỡng, cần có Kim sinh Thủy, nếu không có Kim sinh, Thủy không có nguồn dễ khô cạn, nên không thể để Kim khiếm khuyết, tức dùng Kim hỗ trợ.

Nếu Bát tự thấy có Mộc trùng trùng, dù tạo thành rừng cũng vô ích; nếu thấy có Hỏa điệp điệp rốt cuộc cũng không kết quả.

Đây nói về trường hợp dùng Kiếp, Mộc vào mùa Hạ tức tử Mộc (cây chết), Tỵ (tháng 4), Ngọ (tháng năm) và Mùi (tháng 6) là đất Bệnh, Tử và Mộ của Mộc vì Mộc gặp Hỏa vượng tiết chế khí thế, không thể tạo thành cách cục Thiên vượng, là cách cục Mộc Hỏa Thương Quan, hoặc Tài nhiều dùng Kiếp; nếu không có Thủy phối hợp không thể phát huy công dụng, dù có Mộc nhiều cũng chẳng ích lợi gì.

Mộc vào mùa Thu, khí thế dần thế lương, lạnh lẽo, hình dáng dần rũ chết lụi tàn.

Khí dương hòa của Mộc, tới mùa Thu sẽ suy yếu, nên tính chất của Mộc mùa Thu là thế lương, tàn lụi. Vào mùa Thu, khí hậu dần thay đổi, chia thành ba thời kỳ: đầu Thu, giữa Thu và cuối Thu, việc nên dùng Ngũ hành nào, kị dùng Ngũ hành nào, tùy từng thời kỳ có khác nhau.

Đầu Thu, Hỏa khí chưa dứt sạch nên Mộc lấy Thủy và Thổ làm Hỷ thần trợ giúp.

Đầu Thu tức chỉ thời gian sau tiết Lập Thu, trước tiết Xử Thử, Mộc vào cung Thân (tháng 7), khí thế đã tuyệt. Trong cung Thân có cả Kim và Thủy tức Sát và Ân hỗ trợ lẫn nhau, thuộc cách cục Tuyệt xứ phùng sinh (đường cùng tìm ra lối thoát), nhưng nước (Thủy) mùa Thu lạnh, nên nếu dùng Thủy thấm nhuận Mộc không tốt, cần có Thổ vun bồi Mộc, gốc rễ của Mộc mới vững chắc, nên cần có Thủy và Thổ giúp đỡ lẫn nhau làm Dụng thần, dùng Thủy không thể không có Thổ.

Mộc vào giữa Thu, quả đã chín muối, cần có Kim cứng chắc để thu hoạch.

Giữa Thu tức thời gian sau ngày tiết Xử Thử, trước tiết Sương Giáng. Đại khí tuần hoàn, về lý không thể tuyệt diệt, Mộc đến mùa Thu, tuy vẻ ngoài điêu tàn, nhưng sức sống rút vào bên trong, cành khô lá úa, sẽ làm cản trở sức sống Mộc thoát ra ngoài, nên sau lúc này cần cắt tỉa những cành khô lá úa. Sách cổ viết: “Tử Mộc đắc Kim nhi tạo, Canh Tân tất lợi" (gỗ chết nếu được Kim gọt đeo thành vật dụng có ích, nên Bát tự có Canh Kim, Tân Kim ắt có lợi). Chính nói về trường hợp của Mộc giữa Thu, dù có Thủy thấm nhuần cũng không thể sinh trưởng; nhưng

gặp Hỏa nóng Mộc tự bốc cháy, duy chỉ có Kim mới phát huy công dụng của Mộc lúc này, đó chính là gỗ được búa rìu gọt đẽo, thành trụ thành cột.

Sau tiết Sương Giáng, không nên có nhiều Thủy, nếu Thủy mạnh, Mộc bị cuốn trôi. Vào tiết Hàn Lộ, Mộc thích có Hỏa viêm (lửa nóng), Hỏa nhiều, Mộc được chắc chắn.

Hàn Lộ, Sương Giáng, tức nói về khoảng thời gian cuối Thu, vào lúc này khí Thu đang mạnh, Mộc bị khí Thu làm tàn lụi; nếu lấy Kim làm Dụng thần cần có Hỏa khắc chế; lấy Thủy hay Thổ làm Dụng thần, đều cần phối hợp với Hỏa; nếu được Hỏa sưởi ấm, căn khí của Thủy tự nhiên được chắc chắn, giúp Mộc được thấm nhuần, nên nói Hỏa viêm, Mộc được mạnh. Sau ngày Sương Giáng, Thủy vượng tiến khí, Mộc không có cội rễ, nếu Thủy mạnh bị cuốn trôi, cần có Thổ vun bồi gốc rễ cho Mộc, Hỏa sưởi ấm cho Mộc, Mộc mới có cội sâu, rễ chắc, trở nên hữu dụng.

Mộc nhiều rất tốt, nhờ có nhiều tài nguyên, Thổ dày Mộc không có khả năng gánh vác.

Vào mùa Thu, Kim thần nắm quyền, trong Bát tự nếu Tứ trụ (năm, tháng, ngày, giờ sinh) có nhiều Kiếp, lại có Thực Thương (Hỏa), được gọi là Thân vượng, Sát cao được khắc chế, là có Thượng cách. Thu Mộc suy thoái, cần có Tỉ Kiếp làm Hỷ thần trợ giúp, không nên lấy Thổ làm Dụng thần. Thổ tượng trưng cho Tài, giúp vun bồi cội rễ của Mộc; nếu lấy Thổ trợ giúp cho Mộc cũng vẫn được; nếu Thổ quá dày, tức Mộc đang suy thoái, không đủ sức khơi thông Thổ, Tài vượng nhưng mệnh không thể gánh vác, gọi là Tài nhiều mệnh yếu, kẻ nghèo ở trong nhà giàu, nên gọi là “không có khả năng gánh vác".

Mộc vào mùa Đông, co quấp trên đất.

Mộc sinh trong cung Hợi (tháng 10), sức sống bắt đầu nhẹn nhúm. Vào thời tiết tiểu dương xuân, khí dương Xuân dịu ấm, mầm sống bên trong Moc phát triển, tức hiện tượng Mộc sinh, nhưng thời gian mau chóng dã vào giữa Đông, sức sống bị tắt nghẽn nên không thể so với trường hợp Hỏa sinh trong cung Dần (tháng 1). Thủy sinh trong cung Thân (tháng 7) mang khí thế ngày càng mạnh mẽ, còn Mộc mùa Đông, chỉ có thể co cuộn trên mặt đất, không thể vươn cao. Đó là tính chất của Mộc trong mùa Đông.

Nếu gặp Thổ nhiều, Mộc được vun bồi, gặp nước lạnh mạnh, Mộc chết, Kim dùng nhiều nhưng không thể khắc phạt được Mộc, nếu Hỏa nhiều có công giúp sưởi ấm Mộc.

Mộc trong mùa Đông, Ngũ hành cần thiết không thể thiếu Hỏa, Mộc lạnh hướng về mặt trời nên mùa Đông, nếu không có lửa sưởi ấm, Mộc không thể tươi tốt. Vì vậy, Mộc mùa Đông không sợ có nhiều Hỏa, Hỏa giúp sưởi ấm Mộc thì Thổ cũng có thể sưởi ấm Mộc. Vào mùa Đông, Thủy mạnh nên không có Thổ, Mộc sẽ héo cành khô rễ, ngăn cản sức sống của Mộc, nên cần có Thổ vun bồi, nhưng chỉ thích hợp với Hỏa Thổ (đốt nóng) trong cung Tuất, Mùi, không nên dùng thấp Thổ (đất ướt) của cung Thìn, Sửu. Trong Ngũ hành, Thủy có thể sinh Mộc, nhưng Thủy mùa Đông sẽ đông cứng Mộc, khiến từ sinh trở thành khắc, vì vậy nên Thủy mạnh, Mộc sẽ chết (vào mùa Đông). Khí thế của Kim mùa Đông bị Thủy tiết chế nên không thể khắc Mộc, khí của Mộc ở dưới đất nên cũng không bị Kim khắc chế, nên tuy có nhiều Kim cũng không phát huy được tác dụng.

Vào lúc Quy căn phúc mệnh, Mộc bệnh nhưng có sự giúp đỡ, ngay đất của Kị, Tử, Tuyệt, chỉ có cách làm sinh vượng.

Về ý nghĩa việc lấy Hỏa làm Dụng thần của Mộc mùa Đông: vào mùa Đông, Mộc khí quy nạp về Căn (rễ), Kim không thể khắc Mộc lại làm cho Mộc đông cứng. Mộc lúc này ở cung Bệnh, Ngũ hành có thể trợ giúp, khi Địa chi của năm sinh và ngày sinh Bát tự ở vào đất sinh vượng phía Đông Nam của Mộc, Hỏa (Dậ, Mão, Thìn) phía Đông; K Ngọ, Mùi phía Nam) mới tốt lành; nếu ở vào đất Tử, Tuyệt phía Tây Bắc (Thân, Dậu, Tuất phía Tây; Hợi, Tý, Sửu phía Bắc) rất kị. Luận về đại vận cũng thế.