IV. SINH, VƯỢNG, TỬ, TUYỆT CỦA NGŨ HÀNH

Sự ra đời âm dương của can chi là từ ngũ hành, sự mạnh yếu thịnh suy của kim, mộc, thuỷ, hoả, thổ gắn liền với sự vận hành của các thiên thể. Đó là thế giới thống nhất giữa xã hội, lịch sử và tự nhiên. Trong dự đoán vận mệnh, người xưa đã tổng kết ra nhiều phương pháp suy đoán khoa học để cố gắng ăn khớp với quy luật vận hành của các thiên thể. Đó là thông qua âm dương, ngũ hành của thiên can ngày giờ sinh người đó đối với tình trạng khí bẩm sinh của trời đất - thuận nghịch, suy vượng, dày mỏng của tháng sinh để đoán ra vận mệnh của cả cuộc đời. - Ví dụ sinh Năm Dương Mộc tháng Dần , tức là năm Dương mộc, sinh vào sau lập xuân, trước kinh trập, như thế Mộc được thiên thời địa lợi, bẩm khí tự nhiên dày dặn, nên gọi là "lâm quan". - Nếu sinh vào tháng thân, thuộc tính của thân là dương kim, khắc mộc. Tháng thân là sau lập thu, trước bạch lộ, đúng vào lúc cây cối thất thời thất thế, cây già vừa chết, cây non chưa hình thành, cho nên mộc "tuyệt" ở thân. Những tháng khác cũng tàng ẩn những tin tức về vận mệnh, cho nên cũng có thể lần lượt theo cách đó mà đoán biết. "Lâm quan", "tuyệt" gồm mười hai giai đoạn tượng trưng cho khí của mười hai tháng trong một năm.

Thứ tự của chúng là : trường sinh, mộc dục, quan đái, lâm quan, đế vượng, suy, bệnh, tử, mộ, tuyệt, thai, dưỡng. Mười hai giai đoạn đoá biểu thị trạng thái của ngũ hành thể hiện trong mười hai chi.

Trường sinh - giống như người vừa sinh ra hoặc là giai đoạn giáng sinh, tức là chỉ lúc vạn vật vừa mọc mầm. Mộc dục - là trẻ sơ sinh được tắm rửa để trừ uế bẩn, tức chỉ vạn vật vừa sinh ra đã được trời đất tắm gội. Quan đế - là trẻ em đã có thể mặc áo, đội mũ, tức là chỉ vạn vật đã dần dần mạnh lên. Lâm Quan - như người đã trưởng thành cường tráng, có thể làm quan, lãnh đạo dẫn dắt người khác, tức là chỉ sự vật đã trưởng thành.

Đế vượng - tượng trưng cho người đã mạnh mẽ đến cực điểm, có thể giúp vua làm những việc lớn, tức là chỉ vạn vật đã thành thục.

Suy - là chỉ vì đã cực thịnh nên khi bắt đầu suy, tức vạn vật bắt đầu phát sinh suy biến.

Bệnh - như người bị bệnh tật, tức là chỉ vạn vật khốn đốn.

Tử - là người khí đã hết, thân xác đã chết, hay vạn vật đã bị diệt.

Mộ - còn gọi là "kho", như người sau khi chết nhập mộ hay chỉ vật sau khi thành công quy về kho.

Tuyệt - như thể xác con người đã bị tan rã trở thành đất hay chỉ vạn vật khí trước đã tuyệt, khí tiếp sau còn chưa đến, chưa có hình hài gì ở trong đất.

Thai - như con người nhờ khí của cha mẹ kết tụ thành thai hay là chỉ lúc khí của trời đất giao nhau, sau đó khí được kết thành thai.

Dưỡng - giống như thai người được mẹ nuôi trong bụng, sau đó được sinh ra, hay chỉ vạn vật được hình thành trong đất, sau đó phát mầm.

Cứ như thế, mọi vật đều trải qua quá trình tuần hoàn sinh sinh, diệt diệt không ngừng.

Kiến thức về sự biến động của 12 trạng thái của ngũ hành ứng với 12 tháng là vô cùng quan trọng nương theo điều này thì chúng ta mới biết được trạng thái của mình là như thế nào ? Đang thịnh hay suy ? làm sao để chuyển từ suy qua thịnh ? Chỉ có khi biết rõ trạng thái của mình thì mới có sự điều hòa phù hợp . Sự biến động của ngũ hành mỗi năm mỗi khác tùy thuộc vào ngũ hành của thái tuế và chi tiết ngũ hành của mỗi tháng . Ví dụ năm 2023 là năm Quý Mão thuộc Kim . Tháng 1 là Tháng Giáp Dần thì thủy và mộc đều mạnh chứ không riêng về ngũ hành mộc . Dương Mộc dù lâm quan nhưng bị thái tuế là Kim ngăn cản nên không thể nào mạnh bằng Thủy được